Tatry
- najwyższa grupa górska w Karpatach, na pograniczu
Polski i Słowacji; długość 52 km, szerokość do 17 km;
najwyższy szczyt Gierlach (2655 m); młode góry
fałdowe; zbudowane z trzonu krystalicznego (granity,
dioryty kwarcowe, gnejsy, łupki metamorficzne) oraz
serii osadowej (płaszczowina wierchowa i reglowa - wapienie,
dolomity, piaskowce, łupki, margle); Tatry dzielą się
na Tatry Zachodnie (Bystra, 2248 m) i Tatry
Wysokie (umowną granicę stanowią doliny - Cicha
na Słowacji, Suchej Wody w Polsce) oraz Tatry
Bielskie (Hawrań, 2152 m), położone w całości na Słowacji;
najwyższe szczyty Tatr Wysokich - Gierlach, Łomnica,
Rysy; rzezba Tatr ma cechy alpejskie, nadane
przez zlodowacenie plejstoceńskie: głęboko wcięte doliny,
urwiste ściany, turnie, granie; w Tatrach Zachodnich
liczne formy krasowe (jaskinie, wywierzyska); główne
doliny: Dolina Suchej Wody, Białki (Tatry Wysokie),
Kościeliska, Chochołowska (Tatry Zachodnie); liczne
jeziora (ok. 120, po stronie polskiej 43) zwane stawami,
największe - Morskie Oko, Wielki Staw;
wodospady; klimat górski, wiatry halne; występują piętra
roślinne: do 1250 m regiel dolny (obecnie gł. pola uprawne,
łąki, miejscami lasy bukowe i bukowo-jodłowe oraz lasy
świerkowe), do 1550 m - regiel górny (lasy świerkowe,
w górnych partiach limba i modrzew europejski), do 1800
m - kosodrzewina, a ponad nią piętro hal (do 2300 m)
wyżej - turni; wśród zwierząt osobliwością są kozica
i świstak, żyją tu też niedzwiedzie brunatne, rysie,
borsuki i inne; 2 parki narodowe (po stronie polskiej
i słowackiej); region turystyczny; liczne szlaki, schroniska;
tereny narciarskie (wyciągi, skocznie); stacje naukowe,
obserwatoria; kolejki linowe na Kasprowy Wierch i Łomnicę;
główne ośrodki turystyczne: Zakopane (w Polsce),
Stary Smokowiec, Szczyrbskie Jezioro,
Tatrzańska Łomnica (na Słowacji). /Encyklopedia
Multimedialna PWN /
Wody
-
Tatry bez potoków i jezior byłyby ciche i smutne. To zbiorniki
wodne nadają tym górom urok. Największe stawy (jeziora)
Tatr to Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów (34,5
ha powierzchni) i Morskie Oko (34, 6 ha powierzchni).
Po stronie słowackiej największymi jeziorami są: Wielki
Staw Hińczowy w Dol. Mięguszowieckiej ( 18 ha powierzchni)
oraz Ciemnosmreczyński Staw Niżni (13 ha powierzchni).
Najgłębszymi jeziorami są natomiast Wielki Staw Polski
(79m) i Czarny Staw pod Rysami (76m). Ogólnie w Tatrach
Wysokich istnieje 106 mniejszych i większych stawów (także
okresowych). Na samej tylko Hali Gąsienicowej jest ich
ok. 20. Krajobraz Tatr Wysokich słynie z widowiskowych
wodospadów: największym z nich jest Wielka Siklawa
(ok. 70 m wys.) opadająca z dol. Pięciu Stawów Polskich
do Dol. Roztoki oraz znane, trójprogowe Wodogrzmoty
Mickiewicza. Oba wodospady tworzy potok Roztoka. U
naszych
sąsiadów popularne są: Kacza Siklawa (Dol. Białej
Wody) oraz wodospad Skok. Potoki górskie są zwykle
pełne życia, o dużym przepływie wody. Woda z większości
zbiorników na terenie TPN jest krystalicznie czysta i
nadaje się do bezpośredniego spożycia, co jest niebywale
ważne dla spragnionych turystów, gdyż ciężko przewidzieć
kiedy zabraknie tej życiodajnej cieczy. Do najbardziej
znanych potoków w Tatrach należy: Biała Woda i
Rybi Potok tworzące Białkę, potoki Kościeliski
i Chochołowski tworzące Czarny Dunajec,
Roztoka, Gąsienicowy Potok, Hińczowy
Potok wpadający do Popradu, Hliński Potok,
Biały Potok i Koprowa Woda. Jak ważny element
górskiego otoczenia stanowią przekonujemy się wędrując
choćby niebieskim szlakiem na Małołączniak, całej trasy
nie przecina żaden potok,
a my czujemy tylko głuchą ciszę. W Tatrach Zachodnich
istnieją natomiast bardzo obfite zródła, zwykle bardzo
zimne (np.Lodowe Zródło). W Dolinie Olczyskiej
znajduje się natomiast bardzo obfite wywierzysko, odwadniające
teren dość odległej przecież Dol. Pańszczycy. W podtatrzańskich
miejscowościach znajdują się też zródła cieplicowe m.
in. na Jaszczurówce w Zakopanem i w Oravicach na Orawie.
Tatrzańskie potoki zaopatrzają Zakopane i inne okoliczne
miejscowości w doskonałą jakościowo wodę, przy wylotach
szlaków często można napotkać jej ujęcia (np. Dol. Jaworzynki).
Jednak bardzo mnie martwi fakt, iż zbiorniki wodne Tatr
są coraz bardziej zanieczyszczane przez tłumy wczasowiczów.
Dobrym przykładem jest tu Morskie Oko, gdzie corocznie
wydobywa się tony monet, papierków, butelek, ubrań i innych
odpadów. Należy więc pamiętać, że każdy, nawet najmniejszy
wyrzucony przez śmieć może w pewnym stopniu przyczynić
się do skażenia tych wspaniałych wód.
Budowa
geologiczna -Tatry
są najwyższym wypiętrzeniem Karpat, które powstały w erze
kenozoicznej, w wyniku fałdowania alpejskiego. Dlatego
też są one górami młodymi i jedynymi o charakterze wysokogórskim
od Uralu po same Alpy. Lwia część Tatr znajduje się po
słowackiej stronie, a one same dzielą się na Wysokie (Gerlach
2655 m n.p.m.), Zachodnie (Bystra 2248 m n. p.
m.) i Bielskie (Hawrań 2152 m n. p. m.). Te
pierwsze zbudowane są głównie z granitoidów, natomiast
pozostałe z wapieni i piaskowców. W Polsce umowna granica
między Tatrami Wysokimi i Zachodnimi przebiega przez przełęcz
Liliowe (1952).
Najwyższe szczyty polskich Tatr:
Nazwa
Szczytu |
Wysokość
w m. n.p.m. |
Rysy |
2499
|
Mięguszowiecki
Szczyt |
2438
|
Rysy
Niżnie |
2430
|
Czarny
Mięguszowiecki Szczyt |
2404
|
Pośredni
Mięgusz. Szczyt |
2393
|
Cubryna |
2376
|
Wołowa
Turnia |
2373
|
Hińczowa
Turnia |
2372
|
Żabia
Turnia Mięguszowiecka |
2335
|
|
|